Als zorginstelling moet u tegenwoordig aan veel dingen tegelijk denken, variërend van een constante focus op het verbeteren van het primaire proces tot en met de modernste software voor gegevensuitwisseling. Waar sommige grote zorginstellingen met veel budget hier vaak nog wel de (personele) capaciteit voor hebben, zijn er ook tal van kleinschalige instellingen die veel minder personeelscapaciteit hebben én minder budget hebben om alle nieuwe ontwikkelingen en eisen bij te benen.

In deze blog zoomen we in op vier actuele beleidsthema's die in de (nabije) toekomst een grote rol kunnen gaan spelen in het gegevens-landschap van zorginstellingen: het integraal zorgakkoord (IZA), de European Health Data Space (EHDS), de Nationale Visie en Strategie op het gezondheidsinformatiestelsel (NVS) en de Wet elektronische gegevensuitwisseling in de zorg (Wegiz).

Wat kenmerkt deze beleidsthema's en wie zijn de stakeholders?

En toen was er het IZA... Het IZA is een manifest met een set breed gedragen afspraken, inclusief werkagenda. Hierin staat breed wat we de komende jaren willen gaan doen in de Nederlandse zorg. De reden voor het IZA is duidelijk: we moeten de zorg veranderen, omdat we anders vastlopen. De toegankelijkheid, kwaliteit en houdbaarheid van zorg staat onder druk en om te veranderen zijn per direct brede afspraken nodig over de verschillende zorgdomeinen heen. Wie worden er geraakt door het IZA? Dat zijn o.a. de medisch specialistische zorg, de eerste lijn, de VVT en het sociale domein. Het IZA is niet voor niets het 'integraal' zorgakkoord.

Dan de Wegiz, een kaderwet die verschillende stromen van gegevensuitwisseling gaat verplichten. Het doel van de Wegiz is bijdragen aan de toekomst van veilige, efficiënte en betaalbare zorg. De hoofdboodschap van de nieuwe wet is dat een aantal gegevensuitwisselingen verplicht elektronisch gaan worden. Enkele verplichte uitwisselingen moeten ook volgens specifieke standaarden plaatsvinden en er is sprake van een getrapte implementatie, van bijvoorbeeld de Basisgegevensset Zorg (BgZ) in 2025 tot verpleegkundige gegevens is 2028. Stakeholders: in eerste instantie de medisch specialistische zorg en de partijen betrokken bij de verpleegkundige overdracht.

De EHDS is een Europees voorstel om snel en makkelijk medische gegevens internationaal te kunnen uitwisselen en burgers toegang te geven tot hun data. De EHDS richt zich op betere patiëntenzorg, internationale samenwerking en secundair gebruik van data. De hoofdboodschap: burgers krijgen meer controle en zeggenschap en secundaire data kan gebruikt worden voor onderzoek, monitoring, innovatie en beleid. Bovendien kan de markt voor ICT-systemen een kwaliteitsimpuls krijgen door nieuwe eisen aan ICT-systemen.

"Als we het echt goed willen doen, betrekken we ook het sociale domein bij de EHDS"

De EHDS raakt de medisch specialistische zorg, de VVT en er is nog een discussie gaande of de eerste lijn ook in de scope van de EHDS valt. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) voert in Brussel gesprekken met andere lidstaten en de uitkomst van deze onderhandelingen is bepalend. En als je het echt goed wil doen, moet je, als je het verschillende partijen vraagt, ook het sociale domein erbij betrekken: goede zorg kunnen we niet blijven vormgeven zonder alle partijen in moderne netwerkzorg te betrekken.

Als sluitstuk: de Nationale visie en strategie op het gezondheidsinformatiestelsel (NVS). Dit visiestuk beschrijft hoe VWS aankijkt tegen het huidige en toekomstige gezondheidsinformatiestelsel. De NVS is ontstaan uit de behoefte aan toekomstbestendige informatievoorziening in de zorg om alle stakeholders optimaal te kunnen faciliteren. De hoofdboodschap: in een aantal stappen van gegevensuitwisseling naar databeschikbaarheid. Hierbij is vertrouwen, betrouwbaarheid en regie vanuit VWS onmisbaar. Secundair datagebruik krijgt hier, net als bij de EHDS, een prominente positie. De NVS raakt de medisch specialistische zorg, de eerste lijn en de VVT. Het is nog maar de vraag in hoeverre de NVS impact heeft op het sociaal domein en leveranciers – er gaat nog veel duidelijk worden als ook het strategiegedeelte gepubliceerd wordt.

Hoe verhouden de inhoudelijke uitgangspunten van de vier ontwikkelingen zich tot elkaar?

Al deze verschillende programma's hebben een bepaalde overlap, maar verschillen ook weer op essentiële onderdelen.

Bijvoorbeeld: de Wegiz en de IZA richten zich sterk op het primaire proces. Dus: hoe zorgen we dat we gezondheidsdata effectief en efficiënt kunnen inzetten, zodat zorgprofessional en patiënt hier optimaal gebruik van kunnen maken om te komen tot de beste gezondheidsuitkomsten? Anderzijds richten de EHDS en de NVS zich óók sterk op het secundaire datagebruik: hoe gaan we gezondheidsdata effectief inzetten om beleid, wetenschap, onderzoek en innovatie op (inter)nationale schaal vorm te geven? Uiteraard moet de data ook bij de patiënt terechtkomen, maar er is meer mee mogelijk dan 'alleen' het primaire proces.

Ook op een andere as verschillen de programma's, bijvoorbeeld als jij kijkt naar het stimuleren van gedragsverandering. Het IZA zet duidelijk in op een gedragsverandering: we moeten de zorg bijvoorbeeld samen zo vormgeven dat de patiënt thuis zorg kan ontvangen en de zorgverlener digitaal betrokken blijft. Het IZA ademt een 'we moeten het samen doen'-gevoel. Anders dan het IZA is de Wegiz feitelijk meer platte wet- en regelgeving en stimuleert die gedragsverandering in de kern minder. De EHDS en de NVS zitten daar in de huidige vorm een beetje tussenin: er moet gedragsverandering plaats gaan vinden, maar hoe en over welke as, is nog onduidelijk.

Ook voor de leveranciers, zoals ChipSoft, is het heel interessant om te zien wat er de komende jaren in het kader van o.a. het IZA moet gebeuren. Moeten leveranciers veel nieuwe oplossingen ontwikkelen of valt dat mee? Bij het IZA hangt dat sterk af van wat zorginstellingen gaan vragen. Het is belangrijk dat we collectief streven naar samenhang in de oplossingen, waar leveranciers een belangrijke rol in kunnen spelen.

"Voor de Wegiz kunnen we veel oplossingen hergebruiken"

De Wegiz vereist nauwelijks of geen nieuwe software. Veel oplossingen die voor onder andere eOverdracht of VIPP 5 zijn ontwikkeld, kunnen worden hergebruikt. Voor de invulling van de EHDS is wel de verwachting dat er nieuwe technologie nodig is, zeker omdat het Europese afspraken betreft en leveranciers in Nederland ook onze oplossingen ook willen aansluiten op oplossingen in andere landen. In het kader van de NVS is de strategie nog niet helemaal bekend, maar de visie wel. We weten waar we naartoe bewegen (databeschikbaarheid), maar de strategie wordt nu door o.a. VWS verder uitgekristalliseerd.

Veel grote technologiespelers hebben al veel geïnvesteerd in gegevensuitwisseling, maar wat is er precies nodig voor databeschikbaarheid? Zijn dat nieuwe standaarden? Worden dat andere zorginformatiebouwstenen? Of nieuwe infrastructuren? De verwachting is dat hier nog wel nieuwe ontwikkelingen voor nodig zijn.

In de huidige praktijk zien we wel dat er snelheid gemaakt kan worden: twee van de vier programma's en wetten – het IZA en de Wegiz – sluiten gelukkig in de praktijk al goed aan op de nationale context, want ze maken gebruik van goed ontwikkelde producten en standaarden. De EHDS is nog een stap verder weg: VWS is momenteel hard aan het knokken om de Nederlandse uitgangspunten in de EHDS mee te krijgen. De NVS, met de sterke focus op databeschikbaarheid, past momenteel helemaal nog niet bij wat er de afgelopen jaar is ontwikkeld (gegevensuitwisseling). We verwachten nog wel knelpunten in het realiseren van databeschikbaarheid in de nog nader te bepalen vorm.

"Het is niet per se de verwachting dat het IZA koersbepalend wordt gezien de ontwikkelingen die er op lange termijn aankomen"

Als we naar de komende vijf à tien jaar gaan kijken, is het interessant om te kijken wat er dan koersbepalend wordt in de Nederlandse zorg. Als je deze programma's naast elkaar ziet, kan er eigenlijk niet anders geconcludeerd worden dat het IZA niet koersbepalend wordt. Het IZA is nu top-of-mind, maar het loopt 'slechts' tot 2026, aanvragen zijn complex en wat gaat er gebeuren als het verloopt? De Wegiz, EHDS en NVS gaan elk over veel langere termijnen, tot aan 2035 en verder.

Een centraal thema hierin blijft een verschuiving van primair datagebruik naar secundair datagebruik. Zorginstellingen moeten dit goed in de gaten houden. We zouden zorginstellingen dan ook adviseren om zich alvast goed in te lezen in het secundaire datastuk om er op voorbereid te zijn als er nieuwe ontwikkelingen zijn.

Wat is de impact van de vier ontwikkelingen op zorgverleners, patiënten, leveranciers en overheid?

Ondanks de gedragen ambities van de IZA is het nog de vraag wat de impact van de projecten gaat worden voor patiënt en zorgverlener: er gaan geluiden op dat het ingewikkeld en kostbaar is om de projecten bij zorgverzekeraars goedgekeurd te krijgen. Aan de andere kant heeft de overheid belangrijke stappen gezet in de totstandkoming en richt de overheid zich, samen met de zorgverzekeraars, op de uitvoer door het veld. De leveranciers zijn in het IZA nog onberoerd gelaten, maar worden hopelijk als technologiepartner betrokken in de totstandkoming van de verschillende projecten.

Qua impact op de stakeholders scoort de Wegiz hoog, zeker voor patiënten die hier in het primaire proces veel van gaan merken. De overheid en leveranciers zijn daarnaast ook intensief betrokken bij de wet. Als leverancier schuiven we als kennispartner bijvoorbeeld aan bij NEN-werkgroepen om kwaliteitsstandaarden en informatiestandaarden samen met het veld vorm te geven.

De verplichte wetgeving gaat de patiënten indirect raken door betere gegevensuitwisseling en de zorgverlener zal sterk profiteren van de nieuwe wet.

"In de totstandkoming van de Wegiz kunnen leveranciers een belangrijke rol hebben als kennishouder- en deler."

Van de EHDS gaat de patiënt relatief veel impact ondervinden in de primaire en secundaire processen. Een nuance daarbij is dat de patiënt mogelijk van het secundaire gedeelte niet veel zal merken als het niet haar of zijn directe behandeling betreft. Overigens zullen patiënten wel toestemming moeten verlenen voordat hun gezondheidsdata in Europa gebruikt kan worden voor onderzoek, beleid en innovatie. De EHDS heeft op Europees niveau impact op de (inter)nationale patiëntenzorg en vanuit de overheid is VWS intensief betrokken met een breed- en gespecialiseerd team. Voor ons als leverancier voorzien we een belangrijke rol als kennishouder-en deler op het gebied van nationale en internationale standaarden.

De Nationale Visie en Strategie op het Gezondheidsstelsel is als visiestuk belangrijk, maar heeft in de huidige vorm weinig directe impact op de patiënt en zorgverlener. De overheid moet nog vervolgstappen zetten in de uitwerking richting de strategie en leveranciers worden initieel het meest aangeschreven: zij hebben een belangrijke rol in het realiseren van de daadwerkelijke transitie van gegevensuitwisseling naar databeschikbaarheid. Dit brengt vragen met zich mee over hoe technologische oplossingen meer gericht worden op integrale samenwerking en het beschikbaar stellen van data in plaats van effectieve en efficiënte gegevensuitwisseling tussen twee specifieke zorginstellingen, waar de afgelopen jaren veel focus op heeft gelegen.

Met welke tijdlijnen moet u rekening houden?

Bij de IZA is dit helder. Het IZA is uitgewerkt en het veld is begonnen met de uitvoer. De IZA heeft een looptijd tot 2026, dus het is nog even de vraag wat daarna gebeurt. Niet alles hoeft afgerond te zijn in 2026, maar er kan een risico zijn op een 'IZA-vacuüm' na 2026.

De Wegiz stelt dat de elektronische uitwisseling van gegevens voor 2035 gerealiseerd moet zijn en hanteert daarbij een aantal prioriteiten. De eerste prioriteit ligt nu op de digitale uitwisseling van de BgZ. Daarna komt de focus te liggen op de uitwerking van de verpleegkundige overdracht en het elektronisch uitwisselen van medicatie en beelden.

In het kader van de EHDS vinden er nu nog onderhandelingen plaats. Die duren naar verwachting tot 2024/2025 en daarna kunnen we voorbereiden. Er volgt dan een eerste versie, die uiteraard ook nog binnen onze landsgrenzen besproken gaat worden. Daarna kunnen we pas echt aan de slag met de inhoud, die met name gaat over patiëntsamenvattingen, medicatievoorschrijvingen, digitale medicatie-uitgifte, beelden en verslagen en laboratorium- en ontslagrapporten.

Een potentiële valkuil ligt tussen de Wegiz en de EHDS in, want de vraag rijst: als de Wegiz in werking treedt, hoe valt dit dan samen met de prioriteiten die we vanuit Europa opgelegd krijgen? Gelukkig is Nictiz als expertisepartij bezig met de fit-gap analyse tussen de Wegiz en de EHDS.

"De overlap tussen de EHDS en de Wegiz moet goed worden uitgezocht. Gelukkig is Nictiz hier als expertisepartij bij betrokken."

Voor de NVS is er in eerste instantie een pad uitgestippeld tot 2035. Binnen dat tijdsbestek zetten we een aantal stappen van gegevensuitwisseling naar databeschikbaarheid. Conform de NVS is dat een kwestie van blijven inzetten op goede gegevensuitwisseling (doen), vervolgens de stap maken naar effectieve netwerkzorg (denken) en als laatst stap 'dromen' van databeschikbaarheid. Hierbij ligt een mogelijk pijnpunt tussen het denken en het dromen. Netwerkzorg is de tweede stap, maar hoe gaat zich dat vertalen naar databeschikbaarheid? De uitwerking van de verschillende stappen, en hoe we dat met z'n allen moeten doen, wordt gedaan in het strategie-onderdeel van de NVS.

Resumerend wordt het landschap van gegevensuitwisseling/databeschikbaarheid breder en dieper door nieuwe ontwikkelingen zoals de EHDS, de NVS en de implicaties van het IZA en de Wegiz. Ontwikkelingen, die elkaar beïnvloeden en gedeeltelijk in elkaars vaarwater zitten qua inhoud en proces. Ondanks inhoudelijke overlap is er nog beperkte toekomstgerichte samenhang tussen de verschillende programma's en zal er de komende jaren blijvend onzekerheid zijn over hoe we het landschap samen moeten vormgeven.

De ontwikkelingen op het gebied van gegevensuitwisseling en databeschikbaarheid gaan snel en hebben mogelijk veel impact, dus wees als zorginstelling voorbereid! De onzekerheid die deze ontwikkelingen met zich meebrengen, zal vermoedelijk blijvend bestaan. Ons advies aan u als zorginstelling is: zoek elkaar op om van elkaar te leren en het vertrouwen in de toekomst te behouden. ChipSoft kan hierbij helpen, als laagdrempelige gesprekspartner, betrokken kennispartner en duurzame technologiepartner.

Meer weten?

Wilt u graag meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact met ons op via communicatie@chipsoft.com.

Stuur ons een mail!